گردشگری پایدار چیست؟ همه چیز در مورد گردشگری مسئولانه و ساستینبل توریسم

در گوشه و کنار دنیا جاذبه‌های گردشگری متعددی وجود دارد. جاذبه‌هایی که تجربیات شگفت‌انگیزی را برای ما رقم می‌زنند و روزهای زیبا و خاطره‌انگیزی را می‌سازند. آیا می‌دانید این جاذبه‌ها تا چند سال دیگر ماندگار هستند و چقدر دوام دارند؟ مکان‌های گردشگری بسیاری در نقاط مختلف دنیا در معرض تخریب هستند و اگر به درستی مدیریت نشوند و مورد مراقبت قرار نگیرند، به زودی از بین می‌روند. گردشگری پایدار اصولی دارد که کمک می‌کند ضمن بازدید از جاذبه‌های گردشگری و بهبود اقتصاد مردم محلی، کمترین آسیب به محیط زیست وارد شود و مشکلی برای میزبان ایجاد نگردد. در ادامه این مقاله با ما همراه باشید تا با گردشگری مسئولانه و پایدار بیشتر آشنا شوید.  

گردشگری پایدار چیست؟

سفر کردن یک تجربه‌ی فوق‌العاده هیجان‌انگیز است. پیاده‏روی در روستاهای دورافتاده، کایاک‌سواری در دریاهای کارائیب و اقیانوس آرام، هم‌نشینی با مردمان قبایل یا بازدید از قلعه‌ها و بناهای باستانی، تجربیات شگفت‌انگیزی هستند، اما تا زمانی که وجود داشته باشند! منابع گردشگری باید به درستی مدیریت شوند و جوامع میزبان نیز موردتوجه قرار گیرند تا صنعت گردشگری پایدار بماند. مهم نیست به کدام کشور یا شهر سفر می‌کنید. دوست دارید به دامان طبیعت پناه ببرید یا مناطق تاریخی را برای بازدید انتخاب کنید. به هر کجا که سفر ‎کنید، باید از آن مراقبت نمایید و به فکر آینده و آیندگان نیز باشید. 

چشم‌اندازهای زیبایی که از دریا، جنگل، کوه، دشت و ... می‌بینید با مدیریت نادرست و استفاده ناصحیح به مرور زمان از بین می‎روند و در نهایت زیبایی خود را از دست می‌دهند. برای این‌که از این تخریب جلوگیری کنید و مهمانان خوبی برای مردمان محلی باشید، باید اصول گردشگری پایدار را رعایت نمایید. این اصول تمامی بخش‏های گردشگری را شامل می‎شود و مدیریت و برنامه‌ریزی درستی در بهبود وضعیت مقصد و جامعه محلی دارد. توسعه و پیشرفت هر صنعت پیامدهایی به دنبال دارد. گردشگری پایدار کمک می‏کند تا صنعت گردشگری با محیط سازگارتر شود و اثرات منفی کمتری بر روی آن داشته باشد.

تعریف گردشگری پایدار

عبارت  ساستینبل توریسم (sustainable tourism) به معنای گردشگری پایدار برای اولین بار در دهه آخر قرن بیستم و در یک سمینار جهانی مطرح شد. موضوع این سمینار در زمینه توریسم جایگزین بود. توریستی که دیدی مسئولانه به محیط زیست داشت و شرایط اجتماعی را نیز در نظر می‌گرفت و در نهایت منجر به پایداری توریسم ‌می‌شد. با توجه به این تعریف، توریسم پایدار عبارت بهتری نسبت به توریسم جایگزین بود و معنای آن را واضح‌تر بیان می‏کرد.

طبق تعریف سازمان جهانی گردشگری: " گردشگری پایدار نیازهای گردشگران کنونی و میزبانان را برآورده می‌کند و در عین حال منابع را برای آیندگان حفظ کرده و بهبود می‏بخشد."

گردشگری پایدار باید بتواند:

• از منابع زیست‌محیطی استفاده بهینه و درستی داشته باشد و به حفظ میراث طبیعی و تنوع زیستی کمک کند.
• گردشگری پایدار باید به اصالت اجتماعی-فرهنگی جوامع میزبان احترام بگذارد و سنت‌ها و ارزش‌های آن‏‎ها را حفظ کند.
• گردشگری پایدار باید راهکارهای اقتصادی پایداری را در جهت توسعه اقتصادی و اجتماعی جامعه میزبان در پیش گیرد. این راهکارها شامل ایجاد فرصت‌های شغلی پایدار، درآمدزایی برای جوامع میزبان و رفاه هرچه بیشتر برای آنان است.

در گردشگری پایدار، تمامی بخش‏های گردشگری از طبیعت گرفته تا تاریخ و فرهنگ منطقه مورد توجه قرار می‎گیرد. هدف اصلی توریسم پایدار کاهش اثرات منفی بر روی محیط زیست و جامعه محلی و سعی در سالم ساختن این صنعت است. در این‎جا همه‌ی سیاست‎گذاری‌ها و برنامه‌ریزی‌ها در جهت سود سرمایه‎گذاران و جوامع محلی پیش می‎رود و کمترین زیان را به محیط زیست وارد می‌کند. در واقع گردشگری پایدار کمک می‌کند تا شرایط هم برای گردشگران  و هم برای مردم محلی و میزبانان بهتر شود.

اصول گردشگری پایدار

در سال 1991­ افراد دغدغه‌مند در صنعت گردشگری با همکاری صندوق جهانی طبیعت (WWF)، 10 اصل را برای گردشگری پایدار ارائه دادند. این اصول عبارتند از: 

• استفاده پایدار از منابع: حفاظت از منابع طبیعی، اجتماعی و فرهنگی بسیار حیاتی است و تجارت بلندمدت را به دنبال دارد.
• کاهش مصرف بیش‌ از اندازه و جلوگیری از اتلاف: این مسئله هزینه بازسازی ناشی از آسیب‏های طولانی‌مدت وارد شده بر محیط زیست را کاهش داده و به کیفیت گردشگری کمک می‏کند.
• حفظ تنوع زیستی: حفظ تنوع طبیعی، اجتماعی و فرهنگی برای گردشگری پایدار ضروری است و یک پایگاه انعطاف‌پذیر را برای این صنعت ایجاد می‌کند.
• گردشگری همراه با برنامه‌ریزی: توسعه گردشگری که در چارچوب برنامه‌ریزی استراتژیک ملی و محلی باشد و اثرات زیست محیطی را مورد ارزیابی قرار دهد، عمر بیشتری دارد.
• حمایت از اقتصاد محلی: گردشگری که از فعالیت‏های اقتصادی محلی حمایت کند و ارزش‎‌ها و هزینه‎های زیست‌محیطی را مدنظر داشته باشد، علاوه بر درآمدزایی برای جامعه محلی، از آسیب‏های وارده بر محیط زیست نیز جلوگیری می‎کند.
• مشارکت جوامع محلی: مشارکت کامل جوامع محلی در بخش گردشگری نه تنها به نفع آن‎ها و محیط زیست است، بلکه کیفیت گردشگری را نیز بهبود می‌بخشد.
• مشاوره با مردم محلی و ذی‌نفعان: مشاوره بین صنعت گردشگری، سازمان‎ها و جوامع محلی برای همکاری و حل اختلافات، ضروری است.
• آموزش کارکنان: آموزش کارکنانی که گردشگری پایدار را در روش‌های کاری خود قرار می‏دهند، در کنار استخدام پرسنل در سطوح مختلف باعث نتیجه بهتر در گردشگری می‎گردد.
• بازاریابی مسئولانه گردشگری: بازاریابی که اطلاعات کامل را در اختیار گردشگران قرار می‎دهد، علاوه بر افزایش احترام به محیط‌های طبیعی، اجتماعی و فرهنگی مقاصد گردشگری، رضایت مشتریان خود را نیز به دنبال دارد.
• انجام تحقیقات: تحقیق و نظارت مستمر با استفاده از جمع‌آوری داده‌ها و تجزیه و تحلیل موثرآن‌ها، به حل مشکلات کمک می‏کند.

ابعاد گردشگری پایدار

گردشگری پایدار دارای 3 بعد محیطی، اقتصادی و اجتماعی است:

بعد محیطی (Environmental): پایداری محیط زیست تنها مربوط به مناظر طبیعی نیست، بلکه بخش‌های مختلف منابع طبیعی، محیط طبیعی، محیط کشاورزی، حیات‌وحش و محیط ساخت را نیز در برمی‏گیرد.

• منابع طبیعی: این منابع شامل مواردی چون هوای پاک، زمین، آب‏های معدنی، آب دریاچه‌ها، دریاها و ... هستند. گردشگری از طیف وسیعی از منابع طبیعی استفاده می‌کند و آن‌ها را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
• محیط طبیعی: مناظر طبیعی که همان جنگل‌ها، رودخانه‌ها، دریاچه‌ها، کوه‌ها و مانند آن است. مناظری که در طول قرن‌ها در دست انسان بوده و به دلیل تأثیر عملکردهای او، دچار تغییرات زیادی شده‌اند.
• محیط کشاورزی: طیف متنوعی از سیستم‌های کشاورزی شامل مناظر کشاورزی، جنگل‌های مصنوعی و بخش پرورش ماهی را پوشش می‌دهد.
• حیات‌وحش: حیات‌وحش ابعاد مختلفی دارد و پستانداران، خزندگان، پرندگان، حشرات، حیوانات دریایی و گیاهان را شامل می‎شود. گردشگری می‎تواند از طریق تخریب زیستگاه‌ها، تأثیر بر عادات غذایی، اختلال در الگوهای پرورشی و ... بر روی حیات وحش تأثیر بگذارد و باعث نابودی آن گردد.
• محیط ساخت: بخش دیگری از بعد محیطی است که سدها، مخازن، ساختمان‌های شخصی، روستاها، مناظر شهری و زیرساخت‌های حمل‌ونقل را در برمی‎گیرد.

 بعد اقتصادی(Economic): یکی از مهم‌ترین ابعاد گردشگری پایدار بعد اقتصادی آن است که نسبت به محیط زیست توجه کمتری به آن می‌شود. گردشگری یک پدیده اقتصادی است و در واقع یک صنعت بزرگ محسوب می‌شود. این صنعت درآمد ارزی کلانی را وارد کشور می‎کند و در برخی ملیت‌ها یکی از درآمدهای اصلی محسوب می‎گردد. گردشگری به طرق مختلف باعث رشد اقتصادی یک کشور می‌شود. ایجاد شغل، راه‌اندازی کسب‌وکارهای محلی، توسعه زیرساخت‌ها و جذب سرمایه‌گذارهای خارجی، بخشی از مزایای اقتصادی گردشگری می‌باشد. البته در کنار این مزایا، هزینه‌هایی نیز پرداخت می‌شود که عبارتند از:

• ایجاد تراکم و شلوغی در برخی فصول سال
• کم درآمد و فصلی بودن برخی از مشاغل
• نیاز به سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های گران‌قیمت که ممکن است فقط در برخی از ماه‌های سال مورد نیاز باشد.
• وابستگی بیش از حد به گردشگری، اقتصاد میزبان را آسیب‌پذیر می‌کند.

بعد اجتماعی (Social): تأثیرات فرهنگی-اجتماعی نامرئی و ناملموس هستند. از این رو، کمتر از دو بعد دیگر مورد توجه قرار می‌گیرد.  تغییرات اجتماعی روی جامعه میزبان اتفاق می‎افتد و معمولا دائمی است. عواملی وجود دارد که تعیین می‌کند این تغییرات مثبت یا منفی است.  این عوامل عبارتند از:

• ماهیت گردشگری
• قدرت و انسجام جامعه و فرهنگ محلی
• سطح توسعه اقتصادی و اجتماعی جامعه میزبان در رابطه با گردشگران
• بخش دولتی نیز باید اقداماتی را در مقصد انجام دهد تا تأثیرات فرهنگی-اجتماعی و هزینه‌های ناشی از آن را به حداقل برساند.

در این مقاله در مورد گردشگری پایدار صحبت کردیم  و اصول و ابعاد مختلف آن را برشمردیم. همان‌طور که مشاهده کردید، همه‌ی افرادی که به نوعی با گردشگری در ارتباط هستند، وظایف و مسئولیت‌هایی را برای پایداری گردشگری برعهده دارند. شما به عنوان یک گردشگر نیز می‌توانید قدمی در راستای گردشگری پایدار بردارید و این محیط را برای آیندگان خود حفظ کنید. اگر از طبیعت بازدید می‌کنید، به خوبی از آن مراقبت کنید و آسیبی به جاذبه‌های طبیعی وارد نکنید. آشغال نریزید، آتش را سرد و خاموش کنید، شاخه‌های درختان را زخمی نکنید و  آثار منفی از خود به جای نگذارید. اقتصاد محلی را در نظر بگیرید و خریدهای خود را از فروشگاه‎های مقصد و دست‌فروشان بومی انجام دهید. با  شناخت کامل سفر کنید و  به فرهنگ و اعتقادات بومیان منطقه احترام بگذارید. با انجام این کارها می‌توانید مسئولانه‌تر رفتار کنید و قدمی مهم در زمینه گردشگری پایدار بردارید.