تپه حصار دامغان | آشنایی با سایت تاریخی تپه حصار

یکی از مهم‌ترین نمونه‌‌های تاریخی یک منطقه، تپه‌‌های باستانی آن هستند، این تپه‌ها از قسمت‌های مختلف تشکیل شده و وسایل و اشیای متعدد و باارزشی در آن‌ها یافت می‌شود. در ایران چند تپه‌ی باستانی وجود دارد که مارلیک، شهر سوخته، گورین تپه، تپه سنجر و... تعدادی از آن‌ها هستند. در این مقاله قصد داریم به استان سمنان سفر کرده و سری به منطقه‌ی باستانی تپه حصار در شهرستان دامغان بزنیم، پیشنهاد می‌کنیم ما را تا انتهای این مطلب همراهی کنید.

تپه حصار دامغان

تپه حصار یکی از قدیمی‌ترین و مهم‌ترین آثار تاریخی ایران می‌باشد که متعلق به حدود 7 هزار سال پیش است و در نزدیکی شهرستان دامغان در استان سمنان قرار دارد. این تپه دارای 3 طبقه است، ساختمان‌هایی با معماری‌ و اشکال مختلف دارد و اشیای گرانبهایی از آن به دست آمده که بیشتر آن‌ها در موزه‌های سایر کشورهای جهان دیده می‌شوند. یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های تپه حصار که باعث ارزش بالای این منطقه شده این است که با بازدید از این تپه می‌توان چندین دوره‌ی تاریخی را از عصر مس سنگی تا عصر مفرغ مشاهده کرد و با سبک زندگی مردمان آن زمان آشنا شد، مشخصه‌ای که در آثار تاریخی اندکی وجود دارد. ضمن اینکه شواهدی نشان می‌دهد که مردمان تپه حصار به فناوری پیشرفته‌ای در زمینه‌ی ذوب فلزات و ساخت وسایل فلزی گوناگون دست یافته بودند. تپه حصار در شهریور سال 1310 شمسی در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید، اما عبور ریل قطار خط تهران مشهد از میان این تپه، مانع از ثبت جهانی آن شده است.

موقعیت جغرافیایی تپه حصار دامغان

تپه حصار در استان سمنان قرار دارد، این تپه در 2 کیلومتری جنوب شرقی دامغان و در نزدیکی روستای حیدرآباد واقع شده و با شهرستان دامغان حدود 10 دقیقه فاصله دارد.

تاریخچه‌ی تپه حصار دامغان

تپه حصار در ابتدا در دوره‌ی مس سنگی یعنی حدود 4200 سال قبل از میلاد مسیح بنا شد، این منطقه در شاهراه ابریشم قرار داشت و تا هزاران سال مورد استفاده‌ی اقوام مختلف قرار می‌گرفت، تا اینکه در عصر برنز یعنی حدود 1700 سال پیش از میلاد با حمله‌ی قومی از شمال شرق، به طور کامل متروک و خالی از سکنه شد. نخستین بار در زمان قاجار بود که سرتیپ شیندلر که برای احداث خط تلگراف بمبئی به اروپا به ایران و دامغان اعزام شده بود، متوجه تپه حصار شد، اشیای موجود در این سایت باستانی توجه او را به خود جلب کرد تا حدی که به دستور او آب نهر را وارد تپه کرده و با شستن خاک از روی اشیا، آن‌ها را به غارت بردند. بعدها 2 بار در سال‌های 1355 و 1373 تپه حصار مورد کاوش قرار گرفت که حاصل این تحقیقات، بیرون آمدن 3 طبقه‌ی این تپه و اشیای ارزشمند موجود در آن‌ها بود. امروزه اما با وجود تلاش‌های بسیار، عبور ریل قطار از نزدیکی این منطقه، سلامت آن را مورد تهدید قرار داده و هر لحظه بیم آن می‌رود که قسمتی از این اثر گرانبها از بین برود.

ویژگی‌های جذاب تپه حصار دامغان

شغل اصلی مردمان تپه حصار کشاورزی بوده، این اقوام محصولاتی همچون میوه، غلات و حبوبات کشت می‌کردند و در کنار آن به دامپروری نیز مشغول بودند. اما اشیای به دست آمده از این منطقه نشان می‌دهد که مردم تپه حصار در صنعت ذوب و تولید وسایل فلزی تخصص داشته‌اند. با توجه به شواهد موجود، اهالی تپه حصار فلزات را در کوره‌هایی ذوب کرده سپس در قالب‌هایی که خودشان ساخته بودند وسایلی از جمله ابزار کشاورزی، سلاح، وسایلی برای ساخت سفال، تیغه‌هایی به اندازه‌های مختلف، مته‌های نوک تیز و... می‌ساختند. همچنین ساخت مهرهایی از جنس گِل پخته، تخصص دیگر آن‌ها بوده، مهرهایی به شکل دایره، خورشید، صلیب، انسان، حیوانات و...، این مهرها یکی از مدارکی است که از فرهنگ پیشرفته‌ی این مردم و ارتباطات گسترده‌ی آنان با سایر اقوام حکایت دارد. از دیگر اشیایی که از بخش‌های مختلف تپه حصار یافت شده می‌توان به ابزار آلاتی از جنس استخوان، وسایل گِلی و مجسمه‌هایی به شکل‌های گوناگون اشاره کرد. اهالی تپه حصار مردگان خود را در دوره‌های مختلف به یک شکل به خاک می‌سپردند، به این شکل که سر و بدن مرده را به پهلوی راست می‌خواباندند که رو به خورشید باشد، این یعنی ساکنان تپه حصار در تمام ادوار از آئین مهر پرستی پیروی می‌کردند. مردگان در دوره‌های اول و دوم در داخل خانه دفن می‌شدند، اما در دوره‌ی سوم آن‌ها را در قبرستانی خارج از شهر به خاک می‌سپردند. در تمام دوره‌ها تدفین اموات ویژگی‌های مشترکی داشته که تدفین روی زمین صاف، خواباندن به سمت خورشید، پیچیدن پارچه دور بدن مرده و عدم استفاده از تابوت تعدادی از این ویژگی‌ها هستند.

بخش‌های مختلف تپه حصار دامغان

در کاوش‌های باستان شناسی 3 طبقه‌ی مجزا و چند قسمت دیگر در بخش‌های مختلف تپه شناسایی شد:

طبقه‌ی اول: قدیمی‌ترین بخش تپه حصار طبقه‌ی اول آن است که عمیق‌ترین قسمت این تپه به شمار می‌رود و به حدود 4200 سال پیش از میلاد تعلق دارد، این طبقه دارای 3 لایه‌ی مجزا از هم می‌باشد. خانه‌های این طبقه بر اساس نقشه‌ی خاصی ساخته نشده‌اند، شکل منظمی ندارند و از جنس چینه و خشت خام هستند، این خانه‌ها چندین اتاق کوچک دارند که استفاده‌های مختلفی از آن‌ها می‌شده است.

طبقه‌ی دوم: طبقه‌ی دوم تپه حصار عمق زیادی ندارد و از دو لایه تشکیل شده است، این طبقه نیز دارای خانه‌هایی از جنس چینه بوده و آثاری که در آن پیدا شده نشان می‌دهد ساکنان این طبقه ارتباطات تجاری و سیاسی زیادی با سایر تمدن‌ها داشته‌اند، تمدن‌هایی همچون آشور، آکد و عیلامی‌ها.

طبقه‌ی سوم: طبقه‌ی سوم تپه حصار بیرونی‌ترین و جدیدترین طبقه‌ی این مکان است، این طبقه خود 3 لایه دارد و قطر آن به حدود 4 متر می‌رسد. مردمی که در این طبقه زندگی می‌کردند، پیشرفته‌ترین ساکنان تپه حصار بوده‌اند، این را اشیای به دست آمده از این طبقه و وجود ساختمانی که معماری خاصی دارد نشان می‌دهد.

کاخ ساسانی: در 200 متری جنوب غربی تپه حصار، بقایای کاخی وجود دارد که تاریخ شناسان آن را به دوره‌ی ساسانی نسبت می‌دهند، عده‌ای این کاخ را آتشکده می‌دانند و برخی از آن به عنوان قصر یاد می‌کنند. در کاوش‌های متعدد مشخص شده است که کاخ ساسانی از دو بخش اداری و غیر اداری تشکیل شده و ساختمان‌های آن از خشت و گِل ساخته شده‌اند. از بخش‌های مختلف کاخ ساسانی می‌توان ایوان، تالار، راهرو، اتاق‌های گنبددار به شکل مربع، ایوان‌های فرعی، حیاط، ستون‌های بلند و... را نام برد. از ویژگی‌های جذاب کاخ ساسانی تزئینات چشم نواز آن است، این تزئینات شامل مجسمه‌هایی از جنس گچ، ستون‌های بلند، پلاک‌هایی با طرح انسان و حیوان و... می‌باشد. اما جذاب‌ترین قسمت این تزئینات نقاشی‌هایی هستند که به رنگ‌های آبی و قرمز ساده کشیده شده‌اند و طرح‌هایی از قسمت‌های مختلف بدن انسان و حیوانات را نشان می‌دهند.

چگونگی دسترسی به تپه حصار دامغان

برای رسیدن به تپه حصار باید ابتدا خود را به دامغان برسانید، تپه حصار فاصله‌ی زیادی با این شهر ندارد، به همین دلیل اگر خودروی شخصی داشته باشید می‌توانید به راحتی و در زمانی کوتاه از دامغان به تپه حصار برسید. اگر هم ماشین ندارید تاکسی‌هایی در دامغان هستند که گردشگران را به تپه حصار می‌رسانند.

آدرس: استان سمنان، جنوب شرقی دامغان، روستای حیدرآباد، تپه حصار

چگونگی اقامت در تپه حصار دامغان

معمولا افرادی که برای بازدید از تپه حصار می‌روند چند ساعتی را در این مکان گذرانده و سپس به دامغان بازمی‌گردند تا در یکی از هتل‌ها یا اقامتگاه‌های بومگردی این شهرستان شب راحتی را بگذرانند.

در این مقاله تپه حصار دامغان را به شما معرفی کرده، در مورد تاریخچه، ویژگی‌ها و بخش‌های مختلف آن صحبت نمودیم و شرایط بازدید از آن را بیان کردیم. تپه حصار دامغان یکی از مهم‌ترین آثار به جا مانده از ایران باستان است که بازدید از آن بسیار جذاب و هیجان انگیز خواهد بود.